Φανταστείτε ότι τα παιδιά σας είναι ικανά να νιώσουν ένα πλούτο συναισθημάτων όπως συμπόνια, αυτοεκτίμηση, ελπίδα, εμπιστοσύνη, ενθουσιασμό, ικανοποίηση, υπερηφάνεια, συντροφικότητα και αντίστοιχα αγανάκτηση, αδικία, απελπισία, απογοήτευση, ανυπομονησία, θυμό, μελαγχολία, ταραχή. Είναι ικανά να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους κάθε στιγμή, όπως επίσης και να τα διαχειριστούν. Ταυτόχρονα, είναι ικανά να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων και να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις μεταξύ τους σχέσεις.
Η πιο πάνω εικόνα περιγράφει παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη ή, αλλιώς, με νοημοσύνη της καρδιάς. «Πατέρας» της συναισθηματικής νοημοσύνης θεωρείται ο Daniel Coleman, ο οποίος ασχολήθηκε διεξοδικά με την έννοια αυτή. Ο Coleman υποστήριξε πώς η συναισθηματική νοημοσύνη (E.Q) διαφέρει από την διανοητική νοημοσύνη (I.Q) στα εξής πολύ βασικά σημεία: Η διανοητική νοημοσύνη αναφέρεται στο γνωστικό-αριθμητικό κομμάτι, έχει να κάνει άρα με τη λογική, είναι προκαθορισμένη γενετικά και εξελίξιμη μέχρι κάποια ηλικία, και είναι, τέλος, απαραίτητη για τη διεκπεραίωση κάθε μορφής εργασίας. Αντίθετα, η συναισθηματική νοημοσύνη σχετίζεται με τα συναισθήματα (που αφορούν τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους), είναι εξελίξιμη σε κάθε ηλικία, και είναι απαραίτητη για τη διαχείριση κάθε μορφής σχέσης.
Πώς είναι ο ενήλικας με υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης;
Θα χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα μιας μητέρας που ενώ, σε γενικές γραμμές, έχει ουσιαστική σχέση επικοινωνίας με την εξάχρονη κόρη της, μια μέρα η κόρη της αρνείται πεισματικά να πάει σχολείο (η ώρα είναι περασμένη και η μητέρα έχει ήδη αργήσει κι εκείνη στη δουλειά της). Η μητέρα αυτή θα αναγνωρίσει καταρχήν ότι είναι οργισμένη – εκτός εαυτού. Θα προσπαθήσει να το διαχειριστεί. Θα δώσει οπωσδήποτε λίγο χώρο και χρόνο στον εαυτό της και στα συναισθήματά της και σε εκείνα της κόρης της. Αν, ακόμη, καταφέρει να δει μέσα από τα μάτια της κόρης της την άρνηση για το σχολείο (να δείξει δηλαδή ενσυναίσθηση), και το διατυπώσει με κάποιο τρόπο τα πράγματα μάλλον θα πάνε καλά και θα υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα: «Βλέπω πώς σήμερα δεν έχεις διάθεση να πας σχολείο. Η αλήθεια είναι ότι κι εγώ θα ήθελα να μην πάω στη δουλειά και να κάτσω εδώ μαζί σου να παίξουμε και να διαβάσουμε παραμύθια.. Δυστυχώς όμως αυτό δε γίνεται σήμερα… Τι θα έλεγες να πάμε σήμερα και να παίξουμε αύριο ή το Σάββατο»; .
Ένας γονιός που έχει καταφέρει να καλλιεργήσει την δική του συναισθηματική νοημοσύνη έχει ασφαλώς πολύ πιο ισορροπημένες σχέσεις με τον εαυτό του, τον σύντροφό του και το παιδί του. Δημιουργεί, μέσα στην οικογένεια, σχέσεις ουσιαστικές που βασίζονται στην επικοινωνία και το διάλογο, την εμπιστοσύνη και την αμοιβαία αποδοχή όλων των μελών της οικογένειας. Σε δεύτερο επίπεδο, έχει αληθινές σχέσεις με φίλους, συγγενείς και γενικά με όλους όσους διατηρεί μια κοντινή (ή και πιο μακρινή) σχέση. Διδάσκει το παιδί, μέσα από τον ίδιο, πώς είναι οι σχέσεις, που πρέπει να στηρίζονται, πώς καλλιεργούνται και πώς αποσυντίθενται. Ένας γονιός με συναισθηματική νοημοσύνη σημαίνει συνήθως και παιδί με συναισθηματική νοημοσύνη. Κι είναι πολύ ελπιδοφόρο αυτό, δεδομένου ότι είναι μια «δουλειά» που μπορεί να κάνει ο γονιός με το παιδί του (να το διδάξει συναισθηματικά δηλαδή) σχεδόν οποιαδήποτε στιγμή!
Σε πρακτικό επίπεδο, είναι αρκετά τα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς για να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους με τον κατάλληλο συναισθηματικά τρόπο. Χρειάζεται καταρχήν να αποδέχονται συναισθήματα και συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού τους («πρέπει να σε στενοχώρησε πολύ που δε σε κάλεσε ο Γιώργος στα γενέθλιά του», «είσαι ενθουσιασμένος που θα πάμε διακοπές!»), να τα βοηθάνε να κατονομάσουν συναισθήματα και να μιλήσουν για αυτά -αν το επιθυμούν, να «αναγνωρίσουν» συναισθήματα άλλων («τι νομίζεις ότι συμβαίνει στον Γιώργο;»), να ηρεμούν και να μην δρουν παρορμητικά, να εκφράζουν με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο «δύσκολα» συναισθήματα (πχ. θυμό, απογοήτευση). Επίσης οι γονείς μπορούν να διδάξουν τα παιδιά τους να σκέφτονται θετικά για εκείνα, πράγμα που γίνεται κυρίως μέσα από τους ίδιους – αν δηλαδή ένας γονιός έχει αισθήματα κατωτερότητας και ανασφάλειας δε θα μπορέσει να διδάξει εύκολα στο παιδί του να πιστεύει στον εαυτό του.
Υπάρχουν, τέλος, και ορισμένες δραστηριότητες – παιχνίδια που μπορούν να βοηθήσουν στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών.
Ο «Χάρτης των συναισθημάτων»
Σε ένα μεγάλο χαρτόνι Α4, ζωγραφίζετε από κοινού με το παιδί «φατσούλες» που απεικονίζουν συναισθήματα (πχ. Χαρούμενος, αηδιασμένος, έκπληκτος, ενθουσιασμένος). Φροντίζετε κάτω από τη «φατσούλα» να γραφεί και το συναίσθημα. Όταν φτιάξετε ένα μεγάλο ορθογώνιο με αρκετά συναισθήματα μαζεύεστε δυο (γονιός-παιδί) ή όλα τα μέλη της οικογένειας και με μια σβούρα ή ζάρι παίζετε το«παιχνίδι των συναισθημάτων». Ο καθένας με τη σειρά του, κυκλικά, ανάλογα με το συναίσθημα που πετυχαίνει λέει πότε ένιωσε έτσι (πχ. Ένιωσα ενθουσιασμένος όταν …). Μπορείτε να το παίξετε στο τέλος της μέρας, ή στο τέλος της εβδομάδας. Στόχος της δραστηριότητας είναι να εξοικειωθούν γονείς και παιδιά με την έκφραση των συναισθημάτων τους.
Η «Ζωγραφιά της Επιτυχίας»
Μια φορά την εβδομάδα ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει μια ζωγραφιά (ανάλογα με την ηλικία του) σε σχέση με κάτι καλό που το παιδί έκανε ή του συνέβη μέσα την εβδομάδα. Μπορεί να είναι ότι έγραψε καλά σε ένα διαγώνισμα ή ότι του έκανε ένα δώρο κάποιος φίλος του. Μέσα από αυτήν την δραστηριότητα το παιδί εστιάζεται στο θετικό και βελτιώνεται η αυτοεκτίμησή του.
Παραμύθι
Το παραμύθι είναι μια καλή ευκαιρία για να εξασκηθεί η φαντασία του παιδιού, να ταυτιστεί με τους ήρωες και να αποσυνδεθεί, έστω για λίγο, από τα τωρινά του άγχη, αλλά και για να έρθει σε ουσιαστική επαφή με συναισθήματα δικά του και να αναγνωρίσει των άλλων. Συζητώντας μαζί του («Πώς πιστεύεις ότι ένιωσε ο ήρωας όταν κατάφερε το σκοπό του;», «Γιατί νομίζεις ότι ήθελε να του/της κάνει κακό;») βοηθάμε το παιδί να έρθει σε ουσιαστική επαφή με συναισθήματα.
Ολυμπιάννα Λαζανά
Πρώτη δημοσίευση: http://www.letsfamily.gr